Ferie w domu to nuda? Niekoniecznie. Nawet jeśli nie możemy nigdzie wyjechać, możemy ten czas spędzić naprawdę ciekawie. Mogą nam w tym pomóc nasi najlepsi i niezawodni przyjaciele, czyli książki. Tym bardziej, że nadchodzący czas świątecznej i zimowej przerwy ma służyć nie tylko odpoczynkowi, ale też rozwijaniu zainteresowań i umiejętności. Czytanie pozwoli obudzić u Milusińskich czytelniczego bakcyla.
Księgarnie i biblioteki publiczne mają szeroką ofertę pozycji odpowiednich dla dzieci i młodzieży w każdym wieku. Ja ze swojej strony również chciałabym polecić kilka ciekawych książek na te wolne dni.
Najmłodszym na początek polecam pozycje, które wprowadzą ich w świąteczny nastrój. To przede wszystkim zbiór opowiadań Dobranocki na Gwiazdkę, przepiękna opowieść Grudniowy gość oraz Prezent dla Cebulki. W czasie zimowej przerwy zachęcam również do sięgnięcia po serię książeczek Basia i…, serię opowieści o żółwiku Franklinie i jego przyjaciołach, a tych, którzy zaczynają samodzielnie czytać po książeczki
z serii „Czytamy bez mamy”.
Zachęcam również do skorzystania z kilku przydatnych linków,
można tam znaleźć zarówno recenzje ciekawych książek, jak i propozycje różnych zabaw czytelniczych. Polecam!
Monika Hojło – nauczyciel bibliotekarz
Dla najmłodszych rodzice polecają:
http://www.maluszkoweinspiracje.pl/2019/09/15-wartosciowych-ksiazek-dla.html
Jak jeszcze wykorzystać książki, spędzając czas razem z dziećmi? Warto zajrzeć do artykułu: https://portal.librus.pl/rodzina/artykuly/kreatywne-zabawy-z-ksiazka-poznaj-nasze-propozycje
Recenzje książek – autorstwa rodziców i samych dzieci – znajdziecie
w serwisie: https://lubimyczytac.pl/
Nowości wśród książek dla dzieci możecie znaleźć na stronie: https://www.nebule.pl/ksiazki-dla-dzieci-same-nowosci/
Dla rodziców, chcących zachęcić swoje dzieci do czytania polecam:
https://aktywneczytanie.pl/15-sposobow-na-zachecanie-dziecka-do-nauki-czytania/
Problem ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży jest aktualnie bardzo ważnym tematem. W obecnej sytuacji związanej z pandemią COVID-19, kiedy jesteśmy zmuszeni do izolacji i ograniczenia kontaktów społecznych coraz ciężej uzyskać pomoc psychologiczną, gdy jej potrzebujemy.
Z doniesień medialnych, badań, a także profilu spraw, z którym zwracają się do Rzecznika Praw Dziecka dzieci i dorośli wynika, że młodzi ludzie każdego dnia zmagają się z istotnymi trudnościami. Są to głównie problemy związane z przemocą rówieśniczą i domową, nadużyciami ze strony dorosłych, depresją, hejtem, niesprawiedliwym traktowaniem, brakiem zrozumienia, trudnościami okresu dojrzewania, uzależnieniami, samotnością, a także innymi sprawami, których rozwiązanie wymaga odpowiedniego wsparcia oraz opieki osób dorosłych i specjalistów.
Przypominam, że Rzecznik Praw Dziecka w odpowiedzi na potrzeby dzieci i młodzieży doświadczających kryzysu psychicznego otworzył całodobowy, bezpłatny Dziecięcy Telefon Zaufania – 800 12 12 12 oraz dedykowany młodym ludziom nieodpłatny czat internetowy brpd.gov.pl/sos-czat/ prowadzony przez psychologów,
Komunikacja odbywa się na stronie internetowej rzecznika – brpd.gov.pl
Więcej informacji znajduje się na stronie:
brpd.gov.pl/2020/12/07/startuje-calodobowy-dzieciecy-telefon-zaufania-iczat-internetowy/
Gdzie jeszcze szukać pomocy w czasie pandemii ?
W sytuacji, gdy jesteś w kryzysie psychicznym lub niepokoi Cię stan psychiczny bliskiej osoby, możesz bezpłatnie zadzwonić na poniższe numery:
Centrum Wsparcia Fundacja ITAKA
Tel. 800 70 2222
Telefon Zaufania dla Osób Dorosłych w Kryzysie Emocjonalnym (od poniedziałku do piątku – od godz. 14:00 do 22:00)
Tel. 116 123
Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci (od poniedziałku do piątku – od godz. 12:00 do 15:00)
Tel. 800 100 100
Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę
Tel. 116 111
Linia dzieciom
Tel. 800 080 222
Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka (od poniedziałku do piątku – od godz. 8:15 do 20:00)
Tel. 800 12 12 12
Ogólnopolski Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia
Tel. 800 120 002
Policyjny Telefon Zaufania ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (od poniedziałku do piątku – od godz. 9:30 do 15:30)
Tel. 800 120 226
Antydepresyjny Telefon Zaufania Forum Przeciw Depresji
Tel. 22 594 91 00
Infolinia dla osób uzależnionych i ich rodzin (od poniedziałku do piątku – od godz. 9:00 do 17:00)
Tel. 800 120 289
Bezpłatna linia wsparcia dla osób po stracie bliskich (od poniedziałku do piątku – od godz. 14:00 do 20:00)
Tel. 800 108 108
Telefon Pogadania - wsparcie dla samotnych osób starszych w kontekście pandemii (codziennie w godzinach 12:00-20:00)
Tel. 800 012 005
Pomoc online w kontekście pandemii (1- 3 spotkania):
www.psychologowie-dla-spoleczenstwa.pl/kontakt
Pomoc Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychoanalitycznej w kontekście kryzysu epidemiologicznego:
ptpp.pl/terapeuci-oferujacy-wsparcie/
W sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia należy zadzwonić na numer 112, ale nie należy blokować tej linii, jeśli chcemy skontaktować się z psychologiem lub psychiatrą.
Źródła:
https://ppp.pcdn.edu.pl/index.php?sekcja=aktualnosci&a_id=1241
https://brpd.gov.pl/2020/12/07/startuje-calodobowy-dzieciecy-telefon-zaufania-iczat-internetowy/
https://116111.pl/polecamy/telefony-zaufania-,aid,8
Adriana Pacholczyk – psycholog
Święta tuż, tuż… czas więc na dekorowanie pierników.
Ostatnio w naszym przedszkolu unosił się zapach korzennych przypraw.
Wszystko to za sprawą upieczonych przez rodziców pierniczków. Gdy pierniczki zostały przyniesione do przedszkola, dzieci przystąpiły do ich dekorowania lukowymi pisakami i barwnymi posypkami słuchając kolęd i pastorałek. Dekorowanie ciasteczek bardzo się dzieciom podobało, a unoszący się wspaniały aromat świeżych pierniczków, wprawiał wszystkich w cudowny, świąteczny nastrój. Zabawa była doskonała, a pierniczki wyszły przepiękne. Po udekorowaniu, każde z dzieci miało okazję skosztować swojego dzieła. Pozostałe, pięknie udekorowane pierniki, dzieci zaniosą do swoich domów. Kolejna porcja dekorowania za rok..
Dziękujemy rodzicom za przygotowanie i upieczenie pierników.
https://przedszkole.miekinia.pl/aktualnosci/ogolne?start=272#sigProId20c34ec1a0
„Wczoraj rosłaś na polanie dzisiaj przyszłaś do nas, jakie miłe to spotkanie choinko zielona...”
Czas Świąt Bożego Narodzenia wiąże się z tradycją ubierania świątecznego drzewka.
W naszym przedszkolu również nie mogło zabraknąć tego rytuału. Dzieci z wielkim zapałem zabrały się do ubierania choinki. Zawieszały bombki, gwiazdki, łańcuchy kolorowe, które same wykonały i światełka. Wcale nie było łatwo zrobić tak, żeby długi łańcuch był w każdym miejscu na choince, albo żeby anioł patrzył na nas, a nie do środka drzewka. Jednak udało nam się, bo choinka wygląda prześlicznie. Jakaż zapanowała radość wśród dzieci, a w przedszkolu od razu zrobiło się świątecznie i bajkowo.
https://przedszkole.miekinia.pl/aktualnosci/ogolne?start=272#sigProId5607573b6c
Okres epidemii i przymusowej izolacji oznacza spędzanie większości czasu w domu, przejście na nauczanie zdalne, ograniczenie kontaktów z rówieśnikami i nauczycielami. Dla wielu dzieci jest to bardzo trudny i dotkliwy czas, szczególnie dla tych, które w rodzinnym domu są ofiarami różnego rodzaju przemocy ze strony swoich opiekunów. Dlatego to w czasie epidemii znaczenie ochrony dzieci powinno być wysoce podkreślane.
Kampania Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę „Pandemia przemocy” zwraca uwagę na bardzo ważny problem, jakim jest wzmożona przemoc i wykorzystywanie seksualne dzieci podczas epidemii. Celem kampanii jest zachęcanie do reagowania w sytuacjach krzywdzenia dzieci i zapobieganie przemocy, której ofiarami są najmłodsi.
Najnowsze badania przeprowadzone od marca do czerwca 2020 roku pokazują alarmujące wyniki.
Aż 27% dzieci i młodzieży doświadczyło w tym okresie co najmniej jednej z 12 badanych form krzywdzenia.
Co dziesiąte dziecko (11%) doświadczyło przemocy ze strony bliskiej osoby dorosłej.
Co dziesiąte dziecko (10%) doświadczyło wykorzystywania seksualnego.
Co więcej, 1 na 11 dzieci przyznało, że nie ma nikogo, kto mógłby zaoferować mu pomoc w trudnej sytuacji.
Do zwracania uwagi na stosowanie przemocy wobec dzieci i wspierania ich w tych trudnych doświadczeniach zachęca seria plakatów, których hasła nawiązują do epidemii COVID-19.
Dwuznaczność haseł w kampanii i jej nazwa nie są przypadkowe. Przemoc można porównać do wirusa. Pandemia występuje, gdy pojawia się wirus. Ochrona przed nim jest trudna, jednak stosując się do odpowiednich zasad higieny możemy w znacznym stopniu zapobiec jego rozprzestrzenianiu się. Przemoc eskaluje w rodzinach, w których była obecna już wcześniej, ale i pojawia się tam, gdzie jej do tej pory nie było. Jeśli nie jest zatrzymywana, może przybrać na sile i rozprzestrzenić się jak groźna choroba. Sprawcy przemocy, chcąc pozostać bezkarni, bardzo często działają podstępnie i po cichu.
Hasła kampanii “Pandemia przemocy”:
Zakrywaj usta!
Ale nie milcz, gdy widzisz przemoc!
Myj ręce!
Ale nie umywaj ich od odpowiedzialności, gdy jesteś świadkiem przemocy!
Zachowaj dystans!
Ale bądź blisko, kiedy ktoś Cię potrzebuje!
Chroń starszych!
Ale nie ignoruj przemocy wobec najmłodszych!
Przemocy można jednak zapobiec. Kluczowym elementem kampanii jest kwestia reagowania na agresję. Ludzie zwykle boją się reagować, co wynika z barier i usprawiedliwień jak na przykład: „w sprawy rodzinne nie należy się wtrącać”, „dziecko jest po prostu niegrzeczne”, „co ja mam właściwie zrobić i gdzie to zgłosić?”. Taka bierność nie pomoże tysiącom dzieci w Polsce, dla których przemoc i wykorzystywanie seksualne są częścią tragicznej codzienności. Najważniejszym krokiem jest zauważenie problemu. W przypadku wątpliwości, czy podejrzenia o stosowanie przemocy wobec dziecka są słuszne, należy podzielić się nimi, np. z pedagogiem szkolnym lub pracownikiem pomocy społecznej. Inna możliwość to podjęcie kroków prawnych i wysłanie pisma do sądu rodzinnego z opisem sytuacji, aby sąd mógł podjąć interwencję. Kiedy obawiamy się o życie lub zdrowie dziecka, powinniśmy zawiadomić o tym policję. Sprawę przemocy lub wykorzystywania seksualnego, kiedy ofiarami są dzieci, możemy również zgłosić w ośrodku interwencji kryzysowej, gdzie specjaliści zapewnią wsparcie i odpowiednią pomoc.
Udzielanie pomocy dziecku, które doświadczyło przemocy i wykorzystania seksualnego jest trudnym i długotrwałym procesem. Interwencja opiera się na odbudowaniu w dziecku poczucia bezpieczeństwa, przywróceniu zaufania do świata dorosłych i zwiększenia poczucia własnej wartości. W procesie tym kluczowym elementem jest umożliwienie dziecku wyrażania uczuć i odreagowania emocji związanych
z krzywdzącymi doświadczeniami. Spotkania terapeutyczne dla dzieci krzywdzonych są prowadzone
w Centrach Pomocy Dzieciom Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę. Są to specjalistyczne placówki, gdzie pod jednym dachem dzieci otrzymują bezpłatną pomoc psychologiczną, prawną oraz medyczną, przy zachowaniu najważniejszej zasady, mianowicie podmiotowości dziecka.
Centra Pomocy obecnie funkcjonują w Warszawie, w Starogardzie Gdańskim, w Gdańsku,
w Głogowie oraz w Białymstoku. Są one jedynymi tego rodzaju wyspecjalizowanymi placówkami w naszym kraju, gdzie doświadczone przemocą i wykorzystywane seksualnie dzieci mogą odzyskać zdrowie i nadzieję.
Więcej informacji na temat kampanii i problemu krzywdzenia dzieci w Polsce oraz możliwości interwencji dla świadków agresji wobec najmłodszych znajdą Państwo na stronie internetowej Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę:
Interwencja kryzysowa:
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Środzie Śląskiej
http://pcpr.powiat-sredzki.pl/PL/552/Interwencja_kryzysowa/
Fundacja NON LICET we Wrocławiu
https://www.nonlicet.pl/pl/o-nas/
Źródła:
Adriana Pacholczyk – psycholog
Magdalena Pietraszewska - pedagog
W dniu 04 grudnia, nasze Przedszkolaki odwiedzili pomocnicy Mikołaja i sam Święty Mikołaj. Dzieci nie kryły zdziwienia i wielkiej radości, tym bardziej, że Mikołaj przyjechał do nich czerwonym wozem strażackim. Zostawił dzieciom ogromny wór cukierków i nieustający uśmiech na twarzy.
Serdeczne podziękowania dla Rady Rodziców Przedszkola oraz dla Strażaków OSP Miękinia, za tak miłą inicjatywę.
https://przedszkole.miekinia.pl/aktualnosci/ogolne?start=272#sigProId09fba527d6
W dniach 8 i 9 grudnia w naszym Przedszkolu zostały zorganizowane Mikołajki na sportowo. W hali widowiskowo-sportowej ZSP Miękinia, było głośno i wesoło a dzieci brały udział w różnorodnych konkurencjach sportowych.
Na koniec przedszkolaki odwiedził Święty Mikołaj i zostawił dla każdego dziecka prezent.
Szczególne podziękowania za organizację dla Pana Adriana Malika.
https://przedszkole.miekinia.pl/aktualnosci/ogolne?start=272#sigProIdd59c21d284
Mikołaj w przedszkolu w Miękini
„Witaj, witaj Mikołaju,
u nas będziesz mieć jak w raju.
Stos prezentów zostaw nam,
A ja Ci buziaka dam!”
Jak co roku w grudniu w naszym przedszkolu wszystkie dzieci z niecierpliwością czekały na Mikołaja. W tym roku Mikołaj nie mógł osobiście złożyć wizyty najmłodszym wychowankom z powodu panującej pandemii. Jednak już od samego rana przedszkolaki nasłuchiwały, czy nie słychać dźwięku dzwonka Św. Mikołaja. Pomimo braku białego puchu i epidemii Mikołaj nie zawiódł dzieci. W salach pojawiły się worki pełne prezentów, a na buziach przedszkolaków pojawiły się uśmiechy i radość. Za prezenty dzieci odwdzięczyły się pięknie zaśpiewanymi piosenkami. Spotkanie chociaż bez Mikołaja minęło w bardzo miłej atmosferze. Szkoda tylko, że ten wyjątkowy gość nie mógł przyjść osobiście. Mikołaju do zobaczenia za rok!
https://przedszkole.miekinia.pl/aktualnosci/ogolne?start=272#sigProId08c08df937
ANDRZEJKI W GRUPIE NUTEK, GROSZKÓW I STOKROTEK
Andrzejkowe wróżby znam
Z wosku dziś powróżę wam
Spójrz tu konik a tu kwiatek
A to duży piękny statek
Wróżby bardzo są magiczne
Spełnią się marzenia liczne
W listopadzie ciepło bywa
Magia czarów dziś ożywa.
https://przedszkole.miekinia.pl/aktualnosci/ogolne?start=272#sigProId8ffd2b3bec
Zapraszamy do zapoznania się z tekstem
,,Miś na smutki i radości,
Miś, gdy coś cię bardzo złości,
Miś, gdy czasem jest Ci źle,
Miś, gdy gorzej czujesz się.
Miś dla małych i dla dużych,
Miś w przedszkolu i w podróży,
Miś, co leży pod poduszką,
Miś, co ma klapnięte uszko,
Miś Puchatek, Miś Uszatek,
Miś z futerka, z pluszu, z łatek…
Dziś dzień PLUSZOWEGO MISIA,
więc go mocno utul dzisiaj”!
25 listopada dzieci z grupy ,,Pszczółki” uczestniczyły w obchodach Światowego Dnia Pluszowego Misia w swoich domach. Małe, duże, a nawet ogromne, kremowe, białe, czarne, szare i brązowe. Jednym słowem – przeróżne, ale wszystkie milusie, mięciutkie, do kochania i do przytulania. Nie zabrakło również pięknych prac plastycznych, przedstawiających pluszowe misie.
https://przedszkole.miekinia.pl/aktualnosci/ogolne?start=272#sigProIdf5877bc84a
Kształtowanie samodzielności u dzieci.
Dlaczego warto ? Jak to robić ?
Źródło: Mamotoja.pl
Okres jesienny oraz aktualna sytuacja na świecie sprawiają, że większość czasu spędzamy w domach. Może być to świetna okazja do rozwijania u dziecka samodzielności. Wspieranie dziecka podczas samodzielnego wykonywania czynności ma wiele zalet, a w przyszłości owocuje tym, że dzieci chętnie podejmują wyzwania.
Jednym z najważniejszych zadań wychowania przedszkolnego jest rozwijanie samodzielności u dzieci. Podstawa programowa wskazuje głównie na kształtowanie umiejętności samoobsługowych i higienicznych, jednakże równie ważne jest wdrażanie dzieci do samodzielnego radzenia sobie w sytuacjach życiowych. Środowiskiem najbardziej odpowiedzialnym za kształtowanie samodzielności jest dom rodzinny. To od rodziców i opiekunów oraz ich metod wychowawczych w największym stopniu zależy, czy dziecko będzie potrafiło samo stawiać czoła nowym wyzwaniom, czy też będzie w każdej sytuacji wyręczane przez starszych. Oczywiście droga do samodzielności nie jest łatwa. Wymaga ona wielu prób, cierpliwości i czasu.
Niektórzy rodzice wyręczają swoje dzieci, ponieważ zwykle brakuje im czasu i chcą wykonać czynność szybciej i sprawniej. Czasami również nie chcemy, aby dziecko się ubrudziło, co zdarza się podczas samodzielnego jedzenia posiłków, albo obawiamy się, że pociecha zrobi sobie krzywdę. Zdarza się, że opiekunowie żyją w przekonaniu, że dziecko jest jeszcze małe i nie musi nic robić, lub chcą po prostu oszczędzić mu doświadczenia porażki, z którą mogą się wiązać próby rozwijania samodzielności. Wyręczając młodego człowieka w każdej problematycznej sytuacji nie dajemy mu szansy na sprawdzenie swoich kompetencji. Pozbawiamy go również okazji do nauki, rozwoju i nabywania nowych doświadczeń oraz umiejętności. Nawet jeśli dziecko początkowo nie radzi sobie z nowym wyzwaniem, próbując i tak wiele zyskuje – poznaje swoje ograniczenia oraz ma okazję nauczyć się prosić innych o pomoc. Umiejętność proszenia o pomoc jest bardzo przydatna w przedszkolu, gdzie wychowawcy chętnie wspomagają dzieci w różnych trudnościach samoobsługowych, jednak odchodzą od wyręczania dzieci.
Dlaczego warto wzmacniać samodzielność u dziecka ?
Wykonywanie czynności samodzielnie ma wiele zalet. Po pierwsze zwiększa u dziecka poczucie kompetencji, wiarę we własne siły oraz buduje poczucie sprawczości i pewności siebie. Co więcej, samodzielność w wykonywaniu zadań polepsza zdolność koncentracji uwagi oraz ćwiczy pamięć. Nawet jeśli dziecko popełnia błędy i ma trudności, robiąc coś samemu uczy się konfrontowania z trudnymi sytuacjami, poszerza wiedzę na temat swoich umiejętności oraz uczy się prosić o pomoc w kłopotliwych chwilach. Kształtowanie samodzielności u dzieci wzmacnia ich odwagę i chęć podejmowania inicjatyw, a zmniejsza poczucie bezradności i bierność. Dzieci, które mają możliwość dokonywania wyboru i potrafią być samodzielne mają poczucie, że dadzą sobie radę z różnymi wyzwaniami na ich drodze, co w dużym stopniu może przełożyć się na niezależność w późniejszych okresach życia.
Jak kształtować samodzielność ?
Najważniejsze jest zapewnienie warunków do samodzielnego wykonywania codziennych czynności. Niezwykle istotne jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego, które jest podstawowym warunkiem pozwalającym podjąć ryzyko aktywności, a tym samym ryzyko popełnienia błędu. Kolejną sprawą jest budowanie poczucia wartości dziecka, jego pozytywnego obrazu siebie przez docenianie, chwalenie i okazywanie szacunku dla jego starań. Kiedy dzieci wierzą w swoje możliwości, chętniej podejmują nowe wyzwania. Ważne jest, aby dziecko odpowiednio zachęcić do zrobienia czegoś samemu, dać możliwość wyboru, a następnie wspierać go, gdy zajdzie taka potrzeba. Kiedy dana czynność sprawia wiele trudności warto podzielić ją na etapy i pomóc w najbardziej kłopotliwych momentach. Spokojnie i powoli pokazać dziecku, jak dana czynność ma być wykonana.
Stres, frustracja lub wywieranie nacisku w tym momencie bardziej zaszkodzą niż pomogą. Warto stosować pozytywne komunikaty np. zamiast powiedzieć: “Znowu źle ubrałeś buty”, lepiej wskazać to, co dziecko zrobiło dobrze, a następnie dodać nad czym trzeba będzie jeszcze popracować: “Cieszy mnie, że ubrałeś buty na odpowiednie stopy, zapinanie ich/sznurowanie będziemy jeszcze ćwiczyć”.
Dla dziecka największą motywacją jest zainteresowanie i radość ze strony opiekunów, kiedy ono radzi sobie samodzielnie z nowymi wyzwaniami.
Należy być świadomym, że wyręczanie, zbytnie spieszenie się z pomocą i dawanie natychmiastowych rozwiązań nie pomaga rozwijać u dziecka samodzielności. Dajmy pociechom czas na bycie samodzielnymi, na popełnianie błędów, zdobywanie doświadczeń i poznawanie otaczającego świata. Kiedy wcześniej trudne czynności zaczną być dla nich coraz łatwiejsze, pamiętajmy o umiejętnym wycofywaniu swojej pomocy w miarę postępów.
Trening czyni mistrza, jak głosi mądre przysłowie. Im częściej więc będziemy pozwalali dziecku na ćwiczenie nowych umiejętności, tym szybciej ono je opanuje, a w przyszłości będzie chętnie stawiać czoła ambitnym celom.
Adriana Pacholczyk - psycholog
Literatura:
- Szczepkowska–Szczęśniak K., Uniszewska K., Droga do samodzielności, [w:] „Doradca Nauczyciela Sześciolatków”, Materiały metodyczne dla nauczycieli opracowane w wyniku projektu „Badanie gotowości szkolnej sześciolatków, Centrum Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2006.
- Śliwa E., Rozwijanie samodzielności u dzieci – jedno z podstawowych założeń Friedricha Froebla, „Bliżej przedszkola” 2016, nr 2.
- Liwak A., Samodzielność dziecka, „Bliżej Przedszkola” 2008, nr 6