Kształtowanie samodzielności u dzieci.
Dlaczego warto ? Jak to robić ?
Źródło: Mamotoja.pl
Okres jesienny oraz aktualna sytuacja na świecie sprawiają, że większość czasu spędzamy w domach. Może być to świetna okazja do rozwijania u dziecka samodzielności. Wspieranie dziecka podczas samodzielnego wykonywania czynności ma wiele zalet, a w przyszłości owocuje tym, że dzieci chętnie podejmują wyzwania.
Jednym z najważniejszych zadań wychowania przedszkolnego jest rozwijanie samodzielności u dzieci. Podstawa programowa wskazuje głównie na kształtowanie umiejętności samoobsługowych i higienicznych, jednakże równie ważne jest wdrażanie dzieci do samodzielnego radzenia sobie w sytuacjach życiowych. Środowiskiem najbardziej odpowiedzialnym za kształtowanie samodzielności jest dom rodzinny. To od rodziców i opiekunów oraz ich metod wychowawczych w największym stopniu zależy, czy dziecko będzie potrafiło samo stawiać czoła nowym wyzwaniom, czy też będzie w każdej sytuacji wyręczane przez starszych. Oczywiście droga do samodzielności nie jest łatwa. Wymaga ona wielu prób, cierpliwości i czasu.
Niektórzy rodzice wyręczają swoje dzieci, ponieważ zwykle brakuje im czasu i chcą wykonać czynność szybciej i sprawniej. Czasami również nie chcemy, aby dziecko się ubrudziło, co zdarza się podczas samodzielnego jedzenia posiłków, albo obawiamy się, że pociecha zrobi sobie krzywdę. Zdarza się, że opiekunowie żyją w przekonaniu, że dziecko jest jeszcze małe i nie musi nic robić, lub chcą po prostu oszczędzić mu doświadczenia porażki, z którą mogą się wiązać próby rozwijania samodzielności. Wyręczając młodego człowieka w każdej problematycznej sytuacji nie dajemy mu szansy na sprawdzenie swoich kompetencji. Pozbawiamy go również okazji do nauki, rozwoju i nabywania nowych doświadczeń oraz umiejętności. Nawet jeśli dziecko początkowo nie radzi sobie z nowym wyzwaniem, próbując i tak wiele zyskuje – poznaje swoje ograniczenia oraz ma okazję nauczyć się prosić innych o pomoc. Umiejętność proszenia o pomoc jest bardzo przydatna w przedszkolu, gdzie wychowawcy chętnie wspomagają dzieci w różnych trudnościach samoobsługowych, jednak odchodzą od wyręczania dzieci.
Dlaczego warto wzmacniać samodzielność u dziecka ?
Wykonywanie czynności samodzielnie ma wiele zalet. Po pierwsze zwiększa u dziecka poczucie kompetencji, wiarę we własne siły oraz buduje poczucie sprawczości i pewności siebie. Co więcej, samodzielność w wykonywaniu zadań polepsza zdolność koncentracji uwagi oraz ćwiczy pamięć. Nawet jeśli dziecko popełnia błędy i ma trudności, robiąc coś samemu uczy się konfrontowania z trudnymi sytuacjami, poszerza wiedzę na temat swoich umiejętności oraz uczy się prosić o pomoc w kłopotliwych chwilach. Kształtowanie samodzielności u dzieci wzmacnia ich odwagę i chęć podejmowania inicjatyw, a zmniejsza poczucie bezradności i bierność. Dzieci, które mają możliwość dokonywania wyboru i potrafią być samodzielne mają poczucie, że dadzą sobie radę z różnymi wyzwaniami na ich drodze, co w dużym stopniu może przełożyć się na niezależność w późniejszych okresach życia.
Jak kształtować samodzielność ?
Najważniejsze jest zapewnienie warunków do samodzielnego wykonywania codziennych czynności. Niezwykle istotne jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego, które jest podstawowym warunkiem pozwalającym podjąć ryzyko aktywności, a tym samym ryzyko popełnienia błędu. Kolejną sprawą jest budowanie poczucia wartości dziecka, jego pozytywnego obrazu siebie przez docenianie, chwalenie i okazywanie szacunku dla jego starań. Kiedy dzieci wierzą w swoje możliwości, chętniej podejmują nowe wyzwania. Ważne jest, aby dziecko odpowiednio zachęcić do zrobienia czegoś samemu, dać możliwość wyboru, a następnie wspierać go, gdy zajdzie taka potrzeba. Kiedy dana czynność sprawia wiele trudności warto podzielić ją na etapy i pomóc w najbardziej kłopotliwych momentach. Spokojnie i powoli pokazać dziecku, jak dana czynność ma być wykonana.
Stres, frustracja lub wywieranie nacisku w tym momencie bardziej zaszkodzą niż pomogą. Warto stosować pozytywne komunikaty np. zamiast powiedzieć: “Znowu źle ubrałeś buty”, lepiej wskazać to, co dziecko zrobiło dobrze, a następnie dodać nad czym trzeba będzie jeszcze popracować: “Cieszy mnie, że ubrałeś buty na odpowiednie stopy, zapinanie ich/sznurowanie będziemy jeszcze ćwiczyć”.
Dla dziecka największą motywacją jest zainteresowanie i radość ze strony opiekunów, kiedy ono radzi sobie samodzielnie z nowymi wyzwaniami.
Należy być świadomym, że wyręczanie, zbytnie spieszenie się z pomocą i dawanie natychmiastowych rozwiązań nie pomaga rozwijać u dziecka samodzielności. Dajmy pociechom czas na bycie samodzielnymi, na popełnianie błędów, zdobywanie doświadczeń i poznawanie otaczającego świata. Kiedy wcześniej trudne czynności zaczną być dla nich coraz łatwiejsze, pamiętajmy o umiejętnym wycofywaniu swojej pomocy w miarę postępów.
Trening czyni mistrza, jak głosi mądre przysłowie. Im częściej więc będziemy pozwalali dziecku na ćwiczenie nowych umiejętności, tym szybciej ono je opanuje, a w przyszłości będzie chętnie stawiać czoła ambitnym celom.
Adriana Pacholczyk - psycholog
Literatura:
- Szczepkowska–Szczęśniak K., Uniszewska K., Droga do samodzielności, [w:] „Doradca Nauczyciela Sześciolatków”, Materiały metodyczne dla nauczycieli opracowane w wyniku projektu „Badanie gotowości szkolnej sześciolatków, Centrum Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2006.
- Śliwa E., Rozwijanie samodzielności u dzieci – jedno z podstawowych założeń Friedricha Froebla, „Bliżej przedszkola” 2016, nr 2.
- Liwak A., Samodzielność dziecka, „Bliżej Przedszkola” 2008, nr 6